การทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิม

(Cleaning of Stainless Steel)

                ปัจจุบัน เหล็กกล้าไร้สนิมได้ถูกใช้งานอย่างกว้างขวาง   เมื่อเราเข้ามาในเมืองแล้วลองเหลียวมองรอบๆ จะพบผลิตภัณฑ์จากเหล็กกล้าไร้สนิมที่ใกล้ตัวมากมาย เช่น  ที่พักผู้โดยสารตามป้ายรถประจำทาง  เสาตามห้างสรรพสินค้า  ราวบันไดตามตึกและลิฟท์ เป็นต้น     เหล็กกล้าไร้สนิมเหล่านี้จะสกปรกได้เมื่อเวลาผ่านไป   โดยความสกปรกมีตั้งแต่ผงฝุ่น  รอยนิ้วมือ  คราบมัน  สี ฯลฯ     ซึ่งทำให้ผิวเหล็กกล้าไร้สนิมหมอง สูญเสียความเงางาม และลดความต้านทานต่อการกัดกร่อนได้     สำหรับการใช้งานเหล็กกล้าไร้สนิมประเภทที่ต้องการความสะอาดสูงก็มีหลายด้าน เช่น ด้านที่เกี่ยวกับการหุงต้มอาหาร  ด้านยา  ด้านอากาศยานและนิวเคลียร์ เป็นต้น     เหล็กกล้าไร้สนิมจะสามารถใช้งานได้ดีที่สุดในสภาพที่สะอาด     ดังนั้น การทำความสะอาดจึงเป็นสิ่งจำเป็น

                บทความนี้จะกล่าวถึงการทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิมโดยเน้นที่การทำความสะอาดระหว่างการใช้งาน     โดยความถี่ในการทำความสะอาดจะขึ้นกับปัจจัยหลายอย่าง  เช่น  เกรดของเหล็กกล้าไร้สนิม  สภาวะแวดล้อมที่ใช้งาน  ประเภทผิวสำเร็จของเหล็กกล้าไร้สนิม  เป็นต้น

หมายเหตุ – วิธีการทำความสะอาดที่จะกล่าวถึงต่อไปเป็นเพียงแนวทางทั่วๆ ไปเท่านั้น     ผู้ใช้งานควรทดสอบวิธีการทำความสะอาดกับชิ้นตัวอย่าง หรือบริเวณพื้นผิวเล็กๆ ในบริเวณที่ไม่เด่นก่อน   เพื่อตรวจสอบให้แน่ใจก่อนว่าไม่เกิดผลเสียหายตามมา     และสำหรับผิวสำเร็จเฉพาะควรได้รับคำแนะนำจากบริษัทผู้ขาย

ผิวสำเร็จของเหล็กกล้าไร้สนิม

                ผิวสำเร็จของเหล็กกล้าไร้สนิมนั้นนอกจากจะมีผิวที่ได้จากการรีด  ผิวจากการขัดลายเส้น  ผิวจากการขัดเงาละเอียดแล้ว   ยังมีผิวสำเร็จที่หลากหลายที่ใช้ในงานเชิงสถาปัตกรรม     ผิวสำเร็จบางแบบต้องการความระมัดระวังพิเศษในเรื่องของการทำความสะอาด และควรได้รับคำแนะนำจากผู้ขาย

ผิวสำเร็จชนิดต่างๆ ของเหล็กกล้าไร้สนิมตาม JIS G 4305

                นอกจากนี้ยังมีผิวสำเร็จอื่นๆ ของเหล็กกล้าไร้สนิม เช่น

ตัวอย่างผิวสำเร็จอื่นๆ ของเหล็กกล้าไร้สนิม

เป็นต้น

ผิวสำเร็จ B75 (มีลวดลายเป็นร่องบนผิว)

ผิวสำเร็จ EMI (มีลวดลายนูนบนผิว)

ขอขอบคุณบริษัท ไทย-เยอรมันโปรดักส์ (มหาชน) จำกัด ที่เอื้อเฟื้อตัวอย่างเหล็กกล้าไร้สนิม

การทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิม

                โดยทั่วไป เหล็กกล้าไร้สนิมจะต้านทานต่อการกัดกร่อนโดยการสร้างชั้นฟิล์มบางๆ ของโครเมี่ยมออกไซด์ที่แน่นและเสถียร (passive) ที่ผิว   ทำให้ออกซิเจนจากบรรยากาศยากที่จะเข้าไปทำปฏิกิริยากับเนื้อเหล็กใต้ผิวชั้นฟิล์ม  จึงต้านทานต่อการกัดกร่อน     อย่างไรก็ตาม เมื่อมีสิ่งสกปรกมาเกาะที่ผิว เช่น ฝุ่น หรือวัสดุอื่นๆ   จะขัดขวางขบวนการสร้างฟิล์มที่เสถียรและเกิดบริเวณที่อาโนดและคาโธด (เช่น เศษเหล็กจากเครื่องมือ (tool) ที่ใช้ขึ้นรูปเกาะติดผิวเหล็กกล้าไร้สนิมนั้นควรจะทำความสะอาดให้ออกไป) ทำให้เกิดการกัดกร่อน     เหล็กกล้าไร้สนิมสามารถทำความสะอาดได้ง่ายๆ หลายวิธีโดยไม่ต้องกลัวว่าผิวเนื้อโลหะจะหลุดออกเหมือนโลหะเคลือบอื่นๆ     นอกจากนี้ เรายังสามารถเลือกความหยาบหรือลวดลายบนพื้นผิว (ชนิดของผิวสำเร็จ) ตลอดจนการออกแบบให้สามารถทำความสะอาดได้ง่าย เช่น การทำความสะอาดโดยน้ำฝนตามธรรมชาติ (สำหรับการใช้งานภายนอก) ได้ด้วย

รูปแบบของสิ่งสกปรกบนพื้นผิว

                สิ่งสกปรกที่เกิดกับเหล็กกล้าไร้สนิมมีหลายรูปแบบ เช่น

                ฝุ่น  เหล็กกล้าไร้สนิมสามารถมีฝุ่นและดินมาเกาะได้   โดยสิ่งสกปรกมาจากหลายแหล่งโดยลมที่เราสัมผัสอยู่ทุกวัน     สิ่งสกปรกต่างๆ จะให้ผลต่างกันไปต่อความสวยงาม  การกัดกร่อน  และความยาก-ง่ายในการขจัดออก     บางอย่างสามารถขจัดออกได้ง่าย แต่บางอย่างต้องการสารทำความสะอาดที่มีประสิทธิภาพเฉพาะ     จึงจำเป็นที่จะต้องรู้ว่าสิ่งสกปรกที่เกิดขึ้นเป็นแบบไหน     บ่อยครั้งที่น้ำอุ่น / สบู่ / แอมโมเนีย / ผงซักฟอก ก็เพียงพอที่จะใช้ทำความสะอาดได้     โดยสามารถใช้ร่วมกับผ้านุ่ม หรือฟองน้ำ (หรือแปรงไนล่อน ถ้าสิ่งสกปรกเกาะแน่น) ในการทำความสะอาดก็ได้

ข้อควรระวัง - แปรงเหล็กกล้าทั่วไป หรือฝอยเหล็กกล้าไม่ควรใช้กับทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิมเนื่องจากอาจมีอนุภาคของเหล็กกล้าฝังที่เหล็กกล้าไร้สนิมแล้วทำให้เกิดสนิมได้

                หลังการทำความสะอาดควรใช้น้ำที่สะอาด ล้างตามด้วยเสมอ

                นอกจากนี้   สำหรับน้ำที่มีแร่หรือของแข็งเป็นองค์ประกอบจะทิ้งคราบน้ำไว้เมื่อแห้ง     การเช็ดผิวเหล็กกล้าไร้สนิมด้วยผ้าที่แห้งจึงเป็นสิ่งที่ควรทำ

                รอยนิ้วมือและคราบบางๆ  เป็นผลจากการใช้งานตามปกติซึ่งพบทั่วไป     อย่างไรก็ตาม มันมักมีผลกระทบเพียงเรื่องความสวยงามและไม่ค่อยจะมีผลต่อความต้านทานการกัดกร่อน     รอยนิ้วมือและคราบบางๆ สามารถที่จะขจัดออกได้ง่ายโดยหลายวิธี เช่น รอยนิ้วมือที่อาจเป็นปัญหาสำหรับผิวที่ขัดมันหรือผิวสำเร็จชนิด bright finished นั้น สามารถขจัดออกได้ด้วยการเช็ดด้วยแอลกอฮอล์  thrichlorethylene หรือ acetone ล้าง (rinse) ด้วยน้ำที่สะอาด แล้วเช็ดให้แห้ง     อย่างไรก็ตาม มีผิวสำเร็จเฉพาะหลายผิวสำหรับเหล็กกล้าไร้สนิมถูกออกแบบมาเพื่อลดปัญหาเรื่องรอยนิ้วมือ  เข่น  ผิวมีลวดลายนูนจากการรีด (embossed) หรือผิวสำเร็จแบบ line pattern เป็นต้น

                น้ำมันและคราบมัน   น้ำมัน  อาจมีคราบมัน ขี้ผงและเศษโลหะอยู่ด้วย ทำให้ผิวสกปรกหลังผ่านงาน shop     สิ่งสกปรกเหล่านี้จะกัดกร่อนและอาจทำให้ผิวเหล็กกล้าไร้สนิมไม่สามารถรักษาความเสถียร (passive) ได้     ดังนั้น การขจัดออกเป็นครั้งคราวจึงเป็นสิ่งจำเป็น     เริ่มจากอาจลองใช้สบู่หรือผงซักฟอกกับน้ำในการทำความสะอาด     การทำความสะอาดอย่างง่ายๆ ทำโดยให้ตัวสารละลายให้สัมผัสกับผิวเหล็กที่จะทำความสะอาด   และปล่อยให้การละลายของสิ่งสกปรกเกิดขึ้น เช่น การกวนของชิ้นส่วนเหล็กกล้าไร้สนิมเล็กๆ ในถาดของสารละลาย     นอกจากนี้ การล้างผิวด้วย trichloroethylene หรือ ตัวทำละลายชนิด Non-halogented เช่น อะเซโตน (acetone) หรือแอลกอฮอล์ เช่น methyl alcohol, ethyl alcohol, methyl ethyl ketone, benzene, isopropyl alcohol หรือน้ำมันสน ก็สามารถใช้ได้ดี     จากนั้น จึงล้างออกด้วยน้ำสะอาดและเช็ดให้แห้ง

วิธีการทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิม

หมายเหตุ – ตารางข้างบนเป็นข้อมูลเบื้องต้น     สำหรับกรณีที่ยังไม่สามารถทำความสะอาดได้   อาจพิจารณาเลือกใช้วิธีทำความสะอาดโดยการใช้กรด หรือวิธีทางกลซึ่งควรปรึกษาผู้ขายเป็นกรณีๆ ไป

                 - สำหรับการทำความสะอาดด้วยวิธีทางกล  วิธีใช้กรด Pickling และการเร่งให้เกิดชั้นฟิล์มป้องกัน (Passivation) ของเหล็กกล้าไร้สนิมสามารถอ่านเพิ่มเติมได้จาก ASTM A380

ข้อแนะนำเกี่ยวกับการใช้งานเหล็กกล้าไร้สนิม

1)       สวมถุงมือหรือใช้ผ้าที่สะอาดป้องกันคราบหรือรอยนิ้วมือเมื่อต้องขนย้ายเหล็กกล้าไร้สนิม

2)       หลีกเลี่ยงการใช้เศษผ้าที่เปื้อนน้ำมันหรือจารบีเช็ดผิวเหล็กกล้าไร้สนิม

3)       ทำความสะอาดผิวที่เปิด (exposed) ของเหล็กกล้าไร้สนิมเป็นประจำ

4)       การทำความสะอาดเหล็กกล้าไร้สนิมโดยการใช้กรดกัด (เช่น เพื่อขจัดสิ่งสกปรกประเภทโลหะ รอยเชื่อม และ heat-treating scales) นั้น (ASTM A380)  ไม่ควรใช้กับเพื่อ descaling เหล็กกกล้าไร้สนิมชนิดออสเตนนิติกที่สูญเสียโครเมี่ยม (sensitized austenitic stainless steels) หรือ เหล็กกล้าไร้สนิมชนิดมาร์เทนซิติกที่ผ่านการชุบแข็งหรือ บริเวณที่สัมผัสกับชิ้นส่วนเหล็กกล้าคาร์บอน

5)       หลังจากทำความสะอาดควรล้าง (rinse) ผิวเหล็กด้วยน้ำสะอาดตาม

6)       ควรหลีกเลี่ยงการทำความสะอาดด้วยตัวทำละลายที่มีคลอไรด์เป็นองค์ประกอบ

7)       แม้แต่ผงขัดที่ละเอียดที่สุดก็สามารถสร้างรอยขีดข่วนแก่ผิวสำเร็จบางผิวของเหล็กกล้าไร้สนิมได้     สำหรับผิวประเภทที่ได้จากการขัด (polished finish)  การเช็ดทำความสะอาดควรทำในทิศทางเดียวกับรอยจากผิวสำเร็จ   ไม่ควรทำขวางรอยจากผิวสำเร็จ

8)       ไม่ใช้ตัวทำละลายในบริเวณที่ปิด (closed space) หรือระหว่างการสูบบุหรี่


เครดิต : สถาบันเหล็กและเหล็กกล้าแห่งประเทศไทย


โดย เอกสตีล คลอง 8 จำหน่ายเหล็ก